Crkva Svetog Nikole koja se nalazi na teritoriji opštine Palilula, za mnoge Palilulce, ali i Nišlije, predstavlja simbol Grada i orjentir radi lakšeg snalaženja. Ono što, verovatno, malo ko zna, jeste da je Crkva Svetog Nikole čak šest puta menjala versku namenu, što govori o njenoj burnoj istoriji.
Istroičar, dr Milan Ranđelović, kazao je Niškim Vestima da datum izgradnje Crkve Svetog Nikole još uvek nije precizno utvrđen.
On navodi da je nemački putopisac Hans Dernšvam pominje u Nišu jednu crkvu (1553), ali ne navodi njenu lokaciju niti kojem je svecu bila posvećena.
“Zato se smatra se da je Crkva Svetog Nikole izgrađena nakon te godine, najverovatnije u decenijama mnogo posle obnove Srpske patrijaršije (1557)”, pojašnjava on.
Prvo stradanje crkva je doživela tokom Velikog bečkog rata (1683-1699), u kojem je gotovo čitavo hrišćansko stanovništvo u Nišu istrebljeno ili raseljeno.
Pre nego što austrijske i osmanske vojske budu vodile bitke za ovaj grad (1690), osmanski odmetnik Jegen-paša učinio je Niš zimovnikom svojih trupa i tada je crkva stradala (1689). Iste godine je i Srpska patrijaršija bila ukinuta.
Crkvu Svetog Nikole obnovio je 1722. godine energični episkop Joanikije, za čijeg stolovanja u Nišu je i Mitropolija niška ponovo zaživela.
U to vreme ekonomske prilike u Niškom pašaluku kretale su nabolje za čitavu populaciju, pa i za hrišćane, pošto je sve do sredine 1740tih Niš bio sedište rumeli valije, vrhovnog upravnika čitavog evropske dela Osmanske carevine.
U vreme kada je Crkva Svetog Nikole obnovljena, uz nju je izgrađen i konak niških episkopa, što je još više doprinelo porastu njihovog autoriteta pred osmanskim vlastima. Na stolici u Nišu Joanikija je nasledio episkop Georgije Popović, jedan od najznačajnijih episkopa u istoriji Eparhije niške, koga je čuveni Dositej Obradović poznavao i o kojem je u”Život i priključenija” pisao.
Rast značaja Crkve Svetog Nikole prekinuo je novi austrijsko-osmanski rat (1737–1739), kada je Niš ponovo bio poprište sukoba zarađenih strana. Austrijanci su 1737. godine zauzeli grad, međutim, zbog snažne osmanske kontraofanzive, morali su da ga napuste. Za Austrijancima krenuo je episkog Georgije, a sa njim i veći deo srpskog stanovništva Niša.
Obnovom osmanskih vlasti iste godine, crkva je bila konvertovana u Fehtije/Rizaija džamiju što znači ” pokoren!, ali, kako je bila isuviše daleko od varoši, ubrzo je zapustela, jer muslimansko naselje oko nje nije uspelo da zaživi.
U ovakvom stanju bogomolja je ostala sve do 1863. godine, kada je iz Beograda deo muslimanskog stanovnoštva krenuo da se iseljava zbog eskalacije nasilja između Srba i tamošnjih muslimana, zbog ubistva srpskog dečaka na Čukur česmi i Bombardovanja Beograda (1862).
“Deo beogradskih muslimana naseljen je oko zapustele bogomolje, čime je nastala niška Palilula”.
Tadašnji upravnik Niša, poznati osmanski državnik i reformator Midhat-paša (1861–1864), obnovio je bogomolju ponovo kao džamiju, za potrebe pridošlica, međutim, to je učinio kroz presedan prema prošlosti ove svetinje”.
“Tokom građevinskih radova naišlo se na sloj bogomolje koji je pripadao njenoj hrišćanskoj prošlosti. Nađeni su jedna ikona i putir, te je paša naredio da se relikvije sa naročitim poštovanjem predaju tadašnjem episkopu niškom Kaliniku Tomadisu. Danas se ovaj putir čuva u Muzeju crkvenih starina Eparhije niške, gde je izložen kao naročito značajan eksponat”.
Crkva Svetog Nikole bila je Fehtije džamija sve do oslobođenja Niša od Osmanlija 1878. godine, te je nakon toga, iseljavanjem Turaka iz Niša, izgubilo smisla da ostane džamija, te je ponovo vraćena svojoj izvornoj nameni, da bude crkva.
Zanimljivo je da, prema predanju koje je zabeležio austrijski putpisac Feliks Kanic, niški muslimani nisu naročito tragično primili ovu činjenicu. Po njemu, oni su prihvatili da je činjenicu da je Niš (pa sa njim i crkva) uzet na mač i da se na mač i vraća, a kako joj je minaret nekoliko puta padao, to su uvek tumačlili kao rđav znak za muslimansku zajednicu, pa im je, reklo bi se, i laknulo.
Ranđelović, smatra da, iako većina naših sugrađana misli da je Crkva Svetog Nikole samo još jedna skromna bogomolja u senci velikog Sabornog hrama, njene kulturne i istorijsk vrednosti, kao i verski značaj, ni po čemu je ne čine manje bitnom u odnosu na njega.
“Kao što vidimo, njena istorija obiluje značajnim zanimljivostima koje naš Grad dovode u vezu sa velikim istorijskim ličnostima i događajima koji su reflektovali i na naš Grad. Zbog toga, rado je predstavljam turistima i kolegama iz inostranstva, od kojih neki čak i nisu hrišćani, kako bi bolje razumeli dinamiku naše lokalne istorije i bogatstvo naše kulturno-istorijske baštine”, zavšava dr Milan Ranđelović, istoričar i filolog.
Hram je u potpunosti obnovljen krajem XX veka i kao značajni svedok istorije ima status spomenika kulture.
Sveti Nikola se smatra zaštitnikom dece i moreplovaca. Skoro polovina pravoslavnih Srba slavi Svetog Nikolu Čudotvorca – Nikoljdan – pola slavi, pola ide u goste. Zimski Sveti Nikola proslavlja se 19. decembra, a letnji 22. maja.
Dragi čitaoci, ako želite da budete u toku i saznate prvi najnovije vesti iz Niša, preuzmite aplikaciju Niške Vesti za Android ili iPhone.
