KulturaStari Niš

Sinagoga – od jevrejske bogomolje do muzejske galerije

Zgrada niške sinagoge ove godine navršava 95 godina od završetka izgradnje.

U doba Turaka na levoj obali Nišave između tvrđavskog i kamenog mosta, prostirala se Jevrejska mahala, koja je 1879. brojala 900, a 1939. godine 300 Jevreja. Na ovom prostoru nalazilo se i spratni objekat jevrejske škole, a do nje sinagoga i velika spratna kuća rabina, jevrejskog sveštenika i mnoštvo prizemnih zgrada. Sve je izgorelo u velikom požaru 15. avgusta 1879. godine. Na zgarištu, u blizini stare, izgrađena je sadašnja sinagoga.

Kako je zapisano u “Privrednom listu” kamen temeljac za objekat jevrejske bogomolje postavljen je 18. maja 1924. godine, zauzimanjem jevrejske opštine. Zgrada je završena s proleća 1925. godine. Ovi podaci čuvaju se u Istorijskom arhivu Niša, ali nema puzdanih podataka o projektantu. U beleškama niških arhitekata toga doba, zapisano je ime beogradskog arhitekte Milana Kapetanovića, koji je zajedno sa kolegom Viktorom Atrielom napravio idejno rešenje objekta. Postoji čak i podatak da je zgradu sinagoge projektovao Jaša Albala iz Beograda koji je autor i Nisimove zgrade u Obrenovićevoj ulici.

Do početka Drugog svetskog rata, jevrejska bogomolja je služila svojoj funkciji. Za vreme rata nemci su je koristili kao magacinski prostor, a posle rata ona nije bila u funkciji. Niko od Jevreja koji su tu živeli nije se vratio u svoje domove. Majo Mevorah je do 1948. godine, zgradu sinagoge čistio i održavao, a posle njegovog odlaska u Izrael 1948, zgrada je zatvorena.

Jevrejska opština je 1970. bila uslovljena, da zgradu proda ili će joj zbog neupotrebe ona biti oduzeta. Kao kupac javio se Narodni muzej u Nišu, ali pod određenim uslovima – da zgradu sinagoge čuva, održava i koristi isključivo u kulturne svrhe kao i da postavi spomen tablu u znak sećanja na Jevreje koji su tu živeli, a nikada se posle ratnih dešavanja nisu vratili u svoje domove.

Objekat odavno nije jevrejska bogomolja i danas se koristi kao izložbeni prostor Narodnog muzeja Niš.

Foto: Narodni muzej Niš

Početkom dvehiljaditih zgrada je renovirana u celosti, počevši od fasade i natpisa u bronzi – „koji se nalazi na ulazu u objekat preko unutrašnjeg uređenja, do zadnje fasade na kojoj je urađen kružni vitraž sa Davidovom zvezdom.

Unutar objekta urađen je novi sistem rasvete, zidovi su obrađeni i napravljeni su klizni paneli kako bi se izašlo u susret zahtevima i potrebama galerijskog prostora.

Foto: S.P.

Niška sinagoga je izgrađena po uzoru na beogradsku iz 1908. godine, koja je porušena u Drugom svetskom ratu. Zidana je u modernom stilu, sa posebno naglašenim ulaznim delom i unutrašnjošću koju odlikuje velika prostrana sala.

Zbog svojih arhitektonskih i istorijskih vrednosti, sinagoga je 1986. godine stavljena pod zaštitu zakona.

Prva jevrejska bogomolja

Foto: Narodni muzej Niš

Smatra se da je prva niška sinagoga ili molitveni dom postojala još 1695. godine, odnosno iz perioda od kada postoje i prvi pisani podaci o niškoj jevrejskoj zajednici.

Prva sinagoga je sazidana 1801. godine, za vreme službovanja rabina Rahamim Naftali Gedalja, kada je i posvećena. Gedalja je na položaj niškog rabina došao 1765. godine i doprineo razvitku verskog, duhovnog i kulturnog života male jevrejske zajednice u Nišu.

 

Jevrejska zajednica u Srbiji

Broj Jevreja u Srbiji prema poslednjem zvaničnom popisu iz 2011. godine je svega 787, međutim, članovi jevrejske zajednice navode da ih ima oko 3 000. U Nišu ih je prema popisu 2011. godine bilo samo 12.

 

Dragi čitaoci, ako želite da budete u toku i saznate prvi najnovije vesti iz Niša, preuzmite aplikaciju Niške Vesti za Android ili iPhone.

Povezane vesti

Ostavite odgovor

Vaša adresa e-pošte neće biti objavljena. Neophodna polja su označena *

Back to top button

Ne možete kopirati sadržaj!

WP Twitter Auto Publish Powered By : XYZScripts.com