Zgrada niške sinagoge ove godine navršava 95 godina od završetka izgradnje.
U doba Turaka na levoj obali Nišave između tvrđavskog i kamenog mosta, prostirala se Jevrejska mahala, koja je 1879. brojala 900, a 1939. godine 300 Jevreja. Na ovom prostoru nalazilo se i spratni objekat jevrejske škole, a do nje sinagoga i velika spratna kuća rabina, jevrejskog sveštenika i mnoštvo prizemnih zgrada. Sve je izgorelo u velikom požaru 15. avgusta 1879. godine. Na zgarištu, u blizini stare, izgrađena je sadašnja sinagoga.
Kako je zapisano u “Privrednom listu” kamen temeljac za objekat jevrejske bogomolje postavljen je 18. maja 1924. godine, zauzimanjem jevrejske opštine. Zgrada je završena s proleća 1925. godine. Ovi podaci čuvaju se u Istorijskom arhivu Niša, ali nema puzdanih podataka o projektantu. U beleškama niških arhitekata toga doba, zapisano je ime beogradskog arhitekte Milana Kapetanovića, koji je zajedno sa kolegom Viktorom Atrielom napravio idejno rešenje objekta. Postoji čak i podatak da je zgradu sinagoge projektovao Jaša Albala iz Beograda koji je autor i Nisimove zgrade u Obrenovićevoj ulici.
Do početka Drugog svetskog rata, jevrejska bogomolja je služila svojoj funkciji. Za vreme rata nemci su je koristili kao magacinski prostor, a posle rata ona nije bila u funkciji. Niko od Jevreja koji su tu živeli nije se vratio u svoje domove. Majo Mevorah je do 1948. godine, zgradu sinagoge čistio i održavao, a posle njegovog odlaska u Izrael 1948, zgrada je zatvorena.
Jevrejska opština je 1970. bila uslovljena, da zgradu proda ili će joj zbog neupotrebe ona biti oduzeta. Kao kupac javio se Narodni muzej u Nišu, ali pod određenim uslovima – da zgradu sinagoge čuva, održava i koristi isključivo u kulturne svrhe kao i da postavi spomen tablu u znak sećanja na Jevreje koji su tu živeli, a nikada se posle ratnih dešavanja nisu vratili u svoje domove.
Objekat odavno nije jevrejska bogomolja i danas se koristi kao izložbeni prostor Narodnog muzeja Niš.
Početkom dvehiljaditih zgrada je renovirana u celosti, počevši od fasade i natpisa u bronzi – “koji se nalazi na ulazu u objekat preko unutrašnjeg uređenja, do zadnje fasade na kojoj je urađen kružni vitraž sa Davidovom zvezdom.
Unutar objekta urađen je novi sistem rasvete, zidovi su obrađeni i napravljeni su klizni paneli kako bi se izašlo u susret zahtevima i potrebama galerijskog prostora.
Niška sinagoga je izgrađena po uzoru na beogradsku iz 1908. godine, koja je porušena u Drugom svetskom ratu. Zidana je u modernom stilu, sa posebno naglašenim ulaznim delom i unutrašnjošću koju odlikuje velika prostrana sala.
Zbog svojih arhitektonskih i istorijskih vrednosti, sinagoga je 1986. godine stavljena pod zaštitu zakona.
Prva jevrejska bogomolja
Smatra se da je prva niška sinagoga ili molitveni dom postojala još 1695. godine, odnosno iz perioda od kada postoje i prvi pisani podaci o niškoj jevrejskoj zajednici.
Prva sinagoga je sazidana 1801. godine, za vreme službovanja rabina Rahamim Naftali Gedalja, kada je i posvećena. Gedalja je na položaj niškog rabina došao 1765. godine i doprineo razvitku verskog, duhovnog i kulturnog života male jevrejske zajednice u Nišu.
Jevrejska zajednica u Srbiji
Broj Jevreja u Srbiji prema poslednjem zvaničnom popisu iz 2011. godine je svega 787, međutim, članovi jevrejske zajednice navode da ih ima oko 3 000. U Nišu ih je prema popisu 2011. godine bilo samo 12.
Dragi čitaoci, ako želite da budete u toku i saznate prvi najnovije vesti iz Niša, preuzmite aplikaciju Niške Vesti za Android ili iPhone.
