Šta videti i posetiti na putu do Stare planine?

Iako nedovoljno turistički zastupljena, sa značajnim prirodnim i kulturno-istorijskim vrednostima, opština Svrljig bi mogla biti generator razvoja turizma na ovom području.

Ukoliko ste putnik namernik i tokom zimske ili letnje sezone nameravate da posetite Staru planinu, najzanimljivija i jedna od najlepših putnih ruta je svakako ona koja vodi kroz opštinu Svrljig. Ova ruta je ujedno i najkraća, ako želite da siđete sa autoputa Beograd-Sofija i stignete do željene destinacije iz pravca Niša.

Često se postavlja pitanje šta ako imate slobodnog vremena ili ste jedan od onih kojima je samo putovanje više uživanje nego uživanje u samoj destinaciji.

Upravo takvim avanturistima, turističke destinacije na teritoriji opštine Svrljig predstavljaju još jednu usputnu ulov za oko, sočivo, dušu i telo.

Opština Svrljig ima pregršt prirodno atraktivnih destinacija i veoma bogato kulturno-istorijsko nasleđe na svojoj teritoriji.

Preporučene destinacije svakako su: Prekonoška pećina, kompleks Samar pećina, Popšička pećina, prirodni bazen u Popšici, Manastir Svetog Arhangela Gavrila u Pirkovcu, Niševačka klisura, deo Svrljiške klisure, kanjon reke Belice – Kotlovi, kanjon Manojličko Timoorke Simo, Pand, Okrugličko vrelo sa prirodnim bazenom, kupalište „Pastirište“ u samom gradu „.

Pećine

Na području opštine Svrljig nalazi se nekoliko pećina, od kojih se po lepoti izdvajaju Prekonoška pećina, Popšička pećina i kompleks Samar pećina, gde se nalazi i izdanak – divan monumentalni prirodni kameni most.

Prekonoška pećina

Nalazi se u zapadnom delu Svrljiških planina, 5 kilometara jugoistočno od Svrljiga, u ataru sela Prekonoga i predstavlja suvu pećinu u kojoj su obavljena prva stručna arheološka istraživanja u savremenoj Srbiji i prisustvo paleolita. covek je bio dokazan. Bogatstvo ove pećine je nemjerljivo stalaktitima i stalagmitima, podzemnim rijekama i jezerima, halama čiji su svodovi visoki oko 30 metara. Tokom prošlog stoljeća bila je nezaobilazna destinacija speleologa, ali i brojnih studentskih ekskurzija. Danas je Prekonoška pećina pogodna za divlje speleologe.

Pećinu su krajem 19. veka istraživali poznati srpski i evropski naučnici. Prva zvanično uređena pećina na teritoriji Srbije za turističke posete datira iz 1888. godine, kada je odlukom kralja Milana postala turističko odredište. U pećini su pronađeni ostaci pećinskog medvjeda, kozoroga, pećinskog lava, pećinske hijene i pećinske lisice. Također, pronađeni su alati, kao i dijelovi sječiva koji ukazuju na to da je ovaj speleološki objekat bio naseljen tokom paleolita. Istražujući ovu pećinu, Jovan Cvijić je izdvaja kao jednu od najlepših i najdužih u Srbiji. Prvi put je zaštićen 1949. Nakon sprovedenog postupka zaštite, Opština Svrljig je 2005. godine donela Odluku o zaštiti spomenika prirode Prekonoška pećina.

Naseljen još od paleolita, sa svojim kanalima dugim oko 400 metara, i danas je blistava turistička atrakcija.

Popšička pećina / Popčiški Pešter

Udaljeno je oko 40 km od Niša i nalazi se 2 km južno od sela Popšice, na severnoj strani Kalafata, u samom podnožju odseka krečnjačkog brda Jezdin vrh (606 m). Ukupna dužina pećine je oko 600 metara. Pećina ima dva glavna ulaza i još dva jarka u blizini. Obiluje prekrasnim i raznovrsnim pećinskim nakitom u halama.

Detaljno su je istražili Jovan Cvijić 1889. godine i Jovan Žujović 1893. godine, a 1923. godine pećinu je istraživala Evropska međunarodna ekspedicija. Pećina, koja je pod zaštitom države kao speleološki spomenik prirode treće kategorije. Osim po bogatom nakitu, prepoznatljiv je i po slepim miševima. Istraživač Branislav Grubach je 1998. godine objavio rad u kojem navodi da u pećini žive 4 vrste slepih miševa, a pronađeni su i fosilni ostaci i peta vrsta – oštrouhi šišmiš.

Samar Pečina

Nalazi se u netaknutoj prirodi u ataru sela Kopajkošara, u severoistočnom kraku Kalafata i leži u slivu reke Toponice. Ispitivana je na dužini od oko 3 km, i vrsta je tunelske pećine. Prohodan je od Samarskog ponora do izvora Kopajkošarske rijeke.

Pećina ima veliki speleološki značaj. Obiluje brojnim virovima i kaskadama. Stalaktiti i stalagmiti su manje zastupljeni od pećinskog nakita, dok su pljuvačke i bigrene kade u dovoljnoj količini. Jedna je od najlepših i najznačajnijih pećina u istočnoj Srbiji. Značajan je i po svojim biološkim karakteristikama. Raznolikost životinjskog svijeta, slepih miševa, insekata, pružaju velike mogućnosti za istraživanje i proučavanje pećinskog svijeta ovog područja. Ispod ulaza ponornice u kanal nalazi se zarast Samar, jedinstveni kraški oblik – prirodni kameni most, visok 15 metara i širok 25 metara. Ponor izbija na drugom kraju pećine, stvarajući vodopad visok oko 5 metara.

Poznata je i kao Milutinova pećina. Ime je dobio po Milutinu Veljkoviću, poznatom srpskom speleologu koji je u njemu proveo 464 dana (od 24. juna 1969. do 29. septembra 1970.). Time je oborio svjetski rekord života pod zemljom i ušao u Ginisovu knjigu rekorda. U knjizi „Pod kamenim nebom“ detaljno je opisao sva naučna istraživanja koja je sproveo tokom boravka u pećini. Stanište u kojem je Veljković živio udaljeno je oko 900 metara od ulaza.

Pećina je značajna i po otkriću paleontoloških nalaza najveće lobanje pećinskog lava, kostiju pećinskog medvjeda i kabaloidnog konja. Sa ostalim pećinama u okruženju, čini jedinstven pećinski sistem koji je pod zaštitom države. U blizini se nalazi pećinski sistem Jezava, koji je takođe pod zaštitom države kao spomenik prirode.

Prirodni bazen u Popšici – Mali Karibi

Bazen sa termalnom vodom konstantne temperature 22 C°, nalazi se pored izvora Grlo na nadmorskoj visini od 315 metara. Izgrađen je 1969. godine, a dimenzije bazena su oko 16×16 metara, a dubina varira od 0,5 do 2 metra. Renoviran je 2002. godine, napravljeni su ispusti, u kamenu izgrađeni dječji bazen, sunčališta, bar i odmarališta. U samom bazenu su postavljeni reflektori koji omogućavaju noćno kupanje. Bazen je otvoren i dostupan je svim posjetiteljima tijekom cijele godine bez ikakve finansijske naknade. Meštani ih zovu još „Mali Karibi“.

Manastir Sv. Arhanđeo Gavrilo

Manastir Sv. Arhanđela Gavrila u selu Pirkovac centar je vjerskog turizma na ovim prostorima. Nalazi se u kraškoj uvali na 383 m nadmorske visine u ataru sela Pirkovac, u opštini Svrljig, na desnoj obali Manastirske reke. Do manastira se stiže asfaltnim putem dolinom Bele reke prema Pirkovcu (put Popšica-Labukovo). U svom sedmovekovnom postojanju, manastir sintetiše sva istorijska i kulturna dešavanja i rad srpskog naroda. Tokom petovekovnog ropstva pod Turcima, manastir je više puta obnavljan. Od osnivanja do 1837. godine imao je status manastira. Nakon oslobođenja od Turaka, manastir je od 1837. do 2002. godine bio župna crkva. Dolaskom jeromonaha Varnave 2002. godine obnovljen je monaški život i započeta obnova svih manastirskih objekata. U manastiru se čuvaju mošti nekoliko svetaca i mučenika. Posebna relikvija je ogrtač Velikog petka, poklonjena manastiru iz kivota Svete Petke u Jašiju (Rumunija). Vjernici koji dolaze u hram mogu se pokloniti i cjelivati ​​rizu Svete Petke, što je posebnost ovog manastira. U manastiru se nalazi osvećena lekovita voda koja teče ispod oltara i javlja se kao moćan izvor tik uz crkvu na obali Manastirske reke. Manastir je stavljen pod zaštitu države 1986. godine.

Niševačka klisura – biser turizma u Svrljigu

Na samo 6 kilometara od Svrljiga, sa svojim bogatim kulturno-istorijskim nasleđem i stvorenim reljefom, jedna je od najlepših klisura u istočnoj Srbiji. Sa dužinom od 1,5 kilometara, sastavni je deo 15 kilometara duge Svrljiške klisure, koja svojim zarobljenim meandrima i lepotom parira najlepšim delovima naše zemlje. Uklesan u kalcijum-karbonatnim stenama mezozojskog doba, predstavljao je nivo jezera u neogenu. Ima slojeve zoogenih kalcijum karbonata bogatih fosilnim ostacima iz neogenog perioda. Zbog svojih savršenih prirodnih predispozicija, klisura je oduvijek bila naseljena ljudima. U klisuri su pronađeni tragovi tračke civilizacije iz perioda neolita, odnosno plemena Timahija, koje je nastanjivalo ovo područje i po kome je i sama reka Timok dobila ime.

Tokom rimskog perioda, na okomitim liticama izgrađen je prvi zamak, koji je služio za kontrolu jednog od najvažnijih rimskih puteva u tom periodu. Put je vodio od ušća Drima u Jadransko more (Lissus) do Arčara (Ratiaria), važne rimske rečne luke na Dunavu (današnja Bugarska). Utvrđenje je služilo i za zaštitu rimskog grada Timacum Maius, koji se nalazio između današnjih naselja Niševac i Svrljig, uz samu Niševačku klisuru. Područje Niševačke klisure je u srednjem veku bilo centar pismenosti i duhovnosti čitavog kraja, a sama tvrđava i civilno naselje koje se nalazilo na severnoj strani tvrđave u blizini današnjeg sela. Varoš, nosili su ime Svrljig.

 Za vreme vladavine Turaka, ceo kraj oko grada Svrljiga bio je poznat kao Svrljiška banja. Izvori termomineralnih voda najvjerovatnije su nestali tokom velikih potresa koji su potresli ovo područje u 18. vijeku. Značajan podatak je da je početkom 20. veka počela izgradnja železničke pruge, koja danas povezuje regionalni centar istočne Srbije – Niš sa lukom u Prahovu, na Dunavu. Izgradnja pruge uskog kolosijeka počela je 1907. godine, a puštena je u rad 1915. godine, dok je pruga širokog kolosijeka počela sa radom 15. avgusta 1922. godine. Posle ovog događaja, lokalna štampa je selidbu cele Svrljiške klisure nazvala „našom Švajcarskom“.

Kotlovi, evolucioni lonci na reci Belici

Pravu prirodnu retkost u Republici Srbiji predstavljaju tri serije evolucionih lonaca (Kotlovi, Mečidolski i Plužinski lonci) koje je isklesala reka Belica, leva pritoka Svrljiškog Timoka.

Kotlovi – najduža serija od 16 evolutivnih lonaca isklesanih ispod dela starog grada Svrljiga, nalaze se u Niševačkoj klisuri, 7 kilometara od današnjeg administrativnog centra opštine. Tokom letnjih meseci njihova hladna, pitka voda pravi je lek za dušu i telo. Nastali evolucijom (vrtložnim kretanjem vode i vučenog materijala), kotlovi su jedan od najvećih turističkih motiva za posetu Niševačkoj klisuri. Zahvaljujući svojoj nepristupačnosti, kanjon je zadržao svoju čistoću i ljepotu.

Pandiralo

Kompleks ponora i izvora Svrljiškog Timoka, odnosno njegovog izvorišnog kraka, reke Turije, nalazi se u jugoistočnom delu Svrljiške kotline u ataru sela Periš iu neposrednoj blizini puta Svrljig-Bela. Palanka. Jedinstvena geološka formacija u dužini od oko 800 metara prirodni je fenomen ponirenja i izviranja ove rijeke iznad sela Periš. Svrljiški Timok je jedna od najvećih vrtača u Srbiji sa kanalom monumentalnih razmera. Pećinske kanale naseljava velika kolonija slepih miševa i divljih golubova, a priroda koja okružuje geomorfološku formaciju u podnožju Svrljiških planina je neopisiva.

Bazeni „Pastiriste“

Predstavljaju kompleks bazena koji se nalaze u sportsko-rekreativnom centru Pastirište, pored Svrljiškog Timoka, na samo nekoliko minuta od centra grada. Bazen je okružen sportskim terenima i zelenilom. Ovaj kompleks počeo je sa radom 2015. godine i jedan je od najatraktivnijih kupališnih kompleksa u ovom delu Srbije.

Kanjon Manojličke rijeke

Manojlička reka usekla je jedan od najlepših kanjona na teritoriji opštine Svrljig. Sa dužinom od oko 2 kilometra i monumentalnim evolucijskim loncem smještenim u sredini kanjona, svjetska je atrakcija tako da avanturisti koji posjete ovu destinaciju imaju osjećaj da se nalaze na potpuno drugom kontinentu.

Kanjon reke Manojlice se nalazi na teritoriji sela Manojlica, 1,2 kilometra od samog sela i 4,5 kilometra od puta Svrljig-Kalna-Babin Zub. Također je važno reći da se u blizini kanjona nalazi i monumentalniji kanjon Okoliške rijeke, koji predstavlja izvanrednu geomorfološku formaciju spektakularno zarobljenih riječnih meandara u stijeni kalcijum karbonata. Nažalost, ovaj kanjon je trenutno nedostupan turistima, ali će vrlo brzo biti označene i uređene turističke i avanturističke staze.

Okrugli izvor sa malim prirodnim bazenom

Okrugličko vrelo se nalazi u selu Okruglica, 600 metara od magistralnog puta Svrljig-Babin zub. Predivan jak kraški izvor u podnožju Svrljiških planina, poznat po izuzetno blagotvornoj vodi i rakovima koji ga obitavaju. 2021. godine formiran je mali prirodni bazen na toku Okrugličkog vrela, koji je u toplim ljetnim mjesecima pravo osveženje za putnike namernike, plivače i avanturiste.

Ovaj tekst je deo projekta “Neistražen kulturno-istorijski biser Svrljiga – Niševačka klisura”, koji je sufinansiran od Opštine Svrljig na Konkursu za sufinansiranje projekata proizvodnje medijskih sadržaja u oblasti javnog informisanja u 2024. godini. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektom nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.

Dragi čitaoci, ako želite da budete u toku i saznate prvi najnovije vesti iz Niša, preuzmite aplikaciju Niške Vesti za Android ili iPhone.