Todor Milovanović (1850—1912) je bio učitelj, političar, predsednik niške opštine, sa malim prekidima od 1897. do 1910, učesnik ratova za oslobođenje Niša od Turaka, narodni poslanik.
Biografija
Todor Milovanović je rođen 1850. u Nišu, gde je i završio osnovnu školu sa odličnim uspehom, kao đak poznatog niškog učitelja Atanasija Petrovića, poznatijeg kao učitelj Tasa. Kao uspešan đak po završetku osnovnog obrazovanja Milovanović je 1866. izabran za pitomca tadašnjeg mitropolita Kneževine Srbije, Mihaila, i upućen na dalje školovanje za budućeg učitelja u beogradsku Bogosloviju.
Nakon uspešno završenog školovanja u bogosloviji Milovanović je poslat u Niš, gde je radio kao učitelj. Nešto pre konačnog oslobođenja Niša od Turaka, vratio se u Kneževinu Srbiju, da bi kao vojnik uzeo učešće u oslobodilačkim ratovima Srbije od Turaka.
U Srpsko turskim ratovima od 1876 do 1877. Todor Milovanović se vidno istakao u borbama sa neprijateljskim vojnicima.
Po oslobođenju Srbije od Turaka, Milovanović napušta poziv učitelja i prelazi u političare i jedno vreme živi i radi u Vranju.
Ulica Todora Milovanovića danas
Osnovna karakteristika političkog života u Nišu u okviru koje se odvijao i politički život Todora Milovanovića s kraja 19. veka i početkom 20. veka, predstavljao je stalni sukob dve idejno-političke opcije, liberala i radikala. Obe stranke su kroz različite načine političkog rada pokušavale da dopru do niških glasača i ostvare većinu. Česta pojava bio je prelazak iz jedne stranke u drugu, što je izazivalo mnogobrojne međupartijske rasprave i trvenja.
Političke stranke pokretale su listove, preko kojih su pokušavale da utiču i menjaju svest građana. Liberali, među kojima su najznačajniji bili istaknuti dvorski liberali, Kole Rašić, Živan Živanović, Stevan Sremac, Todor Stanković, Todor Milovanović, Đorđe Genčić, Sveomir Tutunović 1885. u Nišu su pokrenuli prvi politički list, „Niške novine“, čiji je izdavač i odgovorni urednik bio Kosta Čandeš.
Tako je Todor Milovanović, sa ostalim liberalima, jednim delom preko štampe, a drugim delom u direktnim verbalno bio u stalnom sukobu sa niškim radikalima. O političkoj borbi koju je Milovanović, kao liberala i predsednika niške opštine, neprekidno vodio sa radikalima najbolje govori ovaj citat:
„Odluku o izgradnji hidroelektrane „Sveta Petka“ u Ostrovici donela je niška opština, sa predsednikom Todorom Milovanovićem, u proleće 1898. Radovi na zgradi i kanalu otpočeli su iste godine, a trajali su više od jedne decenije. Dolazilo je do prekida radova usled političkih sukoba, nedostataka sredstava i oduglovačenja bečke firme oko izrade generatora. Kaluđeri sićevačkog manastira, podržani od političkih protivnika Todora Milovanovića, ometali su radove na kanalu i obarali postavljene stubove, pravdajući se da elektranu podižu na njihovom zemljištu bez dozvole. Iskoristivši sukob kaluđera i građevinara, niški radikali, pokrenuli su aferu „cepanje mantija“, pokazujući je na javnim skupovima.”
Nakon što se posle višegodišnjih rasprava, zbog straha beograđana od moguće zaraze, u Beogradu nije moglo dobiti zemljište za izgradnju Pasterovog zavoda, zahvaljujući Milovanoviću, Niška opština je, obezbedila zemljište, na kome je u avgustu 1899. počela izgradnja zgrade prvog Paterovog zavoda u Srbiji.
Prvi namenski objekti Okružne bolnice u Nišu izgrađeni su 1908. na Todorovom zemljištu.
Okružna bolnica u Nišu
Todor Milovanović prvi put je 1897. izabran za predsednika Niške opštine. Na ovom položaju, sa malim prekidima, bio je sve do 1910.
Za vreme njegovog predsednikovanja uticaj liberala u Nišu je očigledan i nakon smene dinastije Obrenović. Dolaskom dinastije Karađorđevića, odnosno kralja Petra na presto, prvu vladu sastavio je liberal iz Niša Jovan Avakumović. Prilagođavajući se novonastaloj situaciji, aktuelni predsednik niške opštine Todor Milovanović uputio je pozdravni telegram novoj vladi sa potpisom 700 niških građana.
Na prvim izborima 1903. godine za Skupštinu, u Nišu izabrani su liberali Todor Stanković i Đorđe Genčić, 1906. godine liberali Radosav Agatonović, profesor Gimnazije i Petar Stanković, trgovac, čiji su izbori potvrđeni i 1908. i 1912. godine.
Obaveze predsednika Niške opštine Milovanović je obavljao savesno i odgovorno. Na ovoj dužnosti pokazao je i mnogo inicijitive za unapređenje života u Nišu i njegovoj okolini.
„Tada je Dr Pavle Jeftić – upravnik – uz pomoć predsednika opštine Todora Milovanovića svečano otvorio novo zdanje Okružne bolnice, koje je imalo tri velike i nekoliko pomoćnih zgrada. Jedna je bila namenjena za smeštaj pacijenata, druga je bila infektivno odeljenje, treća je služila za upravu bolnice. Sve zgrade su bile osvetljene električnim svetlom, a bolničko dvorište zasađeno je stablima bagrema, kestena, borova“…
Na konferenciji održanoj u Niškoj opštini 24. februara 1902. na kojojoj su učešće uzeli predstavnici svih društvenih slojeva grada, doneta je odluka da se osnuje odbor na čelu sa Todorom Milovanovićem, za podizanje spomenika, u čast svim oslobodiocima Niša i spomenik kralju Milanu. Nažalost balkanski ratovi i smrt Milovanovića osujetili su dalju izgradnju spomenika.
Todor Milovanović je bio zaslužan i za dalji napredak i razvoj zdravstva i izgradnju Okružne bolnice u Nišu. U periodu njegovog predsednikovanja od 1908. do 1910. izgrađene su prve namenske bolnička zgrade, na lokaciji današnjeg Kliničkog centra, na imanju Todora Milovanovića, koji je gradu ustupio tri hektara slobodnog zemljišta za ovu namenu.
Današnji napredak svoga grada Nišlije umnogome duguju između ostalih ličnosti i Todoru Milovanoviću, koji je među prvima u Nišu postavio temeljne principe napredne gradske komunalne politike. U vreme carinskog rata (1906.) sa Austrougarskom umesto da dođe do očekivanog gašenja srpske privrede u Nišu se zahvaljujući čelnicima niške opštine na čelu sa Milovanovićem događa sasvim suprotna stvar. Potisnuvši proizvode koji su dolazili iz Dvojne monarhije, stvoren je prostor za sopstvena ulaganja što je pogodovalo osnivanju devet većih ili manjih preduzeća.
Takođe zahvaljujući Milovanovićevoj inicijativi pokrenuta je izgradnja prve hidroelektrane „Sveta Petka“ na Nišavi, u naselju Ostrovica, i dovedena elektrika u Niš, što je bila osnova za otvaranje novih preuzeća; Fabrike obuće Vladimira Dimitrijevića (1907), 1908. Fabrike za tkanje i štampanje šamija i marama Mite Ristića (1908), Prve Srpske fabrike sirišta u prahu i tečnosti Đoke Dimitrijevića (1909), Električne stolarska zadruge Srpsko-jevrejske trgovačke zadruge i Tkačnice „Mita Ristić“, sa 200 razboja (1910).
Spomenik na keju
Po Radikalskom ustavu iz 1888. i Ustavu Srbije iz 1903. Niš je davao dva poslanika za Srpsku narodnu skupštinu. U Niškom kao i drugim okruzima izbori poslanika vršeni su na određeni broj poreskih glava, pa je tako voljom građana Niškog okruga u dva saziva Milovanović biran za poslanika Srpske narodne skupštine Kraljevine Srbije. Gradovi u kojima su održavane skupštine bili su Beograd, Kragujevac i Niš, pa je Todor Milovanović, kao predsednik niške opštine pored poslaničke funkcije obavljao i ulogu domaćina, kralju i ostalim poslanicima za vreme skupštinskih zasedanja u Nišu.
Umro je u Nišu 1912. u 62. godini života, kao puki siromah. Sahranjen je na Starom niškom groblju u niškoj opštini Palilula, zahvaljujući prilozima njegovih najbližih prijatelja i građana Niša, poštovalaca njegovog dela.
Priznanja
Za svoj dugogodišnji rad i zasluge u ratu i miru, Todor Milovanović je više puta nagrađivan o odlikovan najvišim odličjima Kneževine Srbije i Kraljevine Srbije.
Njemu u čast jedna od ulica u strogom centru grada Niša, u Gradskoj opštini Medijana koja se pruža od Osnovne škole „Vožd Karađorđe“ do Doma zdravlja, nosi ime Todora Milovanovića.
Izvor: Istorija Niša
knjiga II, 1984, str. 94 i 95.
ODLOMAK IZ KNJIGE
„Zemlja najlepše patnje“
Milan Novaković
Dragi čitaoci, ako želite da budete u toku i saznate prvi najnovije vesti iz Niša, preuzmite aplikaciju Niške Vesti za Android ili iPhone.
