Predeo izuzetnih odlika Tatkova zemunica nalazi se na području planine Mali Jastrebac, opština Merošina, 25 km od Niša.
Osnovnu vrednost ovog prostora predstavljaju nekoliko objekata: dve zemunice i spomen obeležje „Tatkova zemunica“, crkva Sv. Vrači, odmaralište, česme i vikendice koje su okružene bukovo-hrastovim šumama.
13. avgusta 1942. godine pripadnici partizanskog pokreta Nikodije Stojanović Tatko i desetak saboraca, kada njihova zemunica na Jastrepcu biva otkrivena, da ne bi pali živi neprijatelju u ruke, izvršavaju samoubistvo.
Oj, Toplice, jel` ti žao heroj Tatko što je pao; heroj Tatko i ostali na Jastrepcu što su pali?
Pade Tatko usred luga sa njegovih sedam druga.
Nikodije Stojanović – Tatko (Stara Božurna, 1912 — Jastrebac, 1942), učesnik Narodnooslobodilačke borbe i narodni heroj Jugoslavije. Nikodije Stojanović Tatko je pre rata završio učiteljsku školu, službovao po selima oko Bosilegrada i Prokuplja i bio jedan od najuglednijih intelektualaca tog vremena. U rat je otišao 3. avgusta 1941. godine, kada je ušao i u štab Topličkog partizanskog odreda. Posle rata proglašen je za narodnog heroja, a skromni spomenik podignut mu je u rodnom selu, gde još stoji i kuća Stojanovića.
Ovaj predeo spada u III kategoriju zaštite – zaštićeno područje lokalnog značaja, površine 361 ha. Na zaštićenom području su ustanovljeni režimi zaštite II i III stepena, s tim da je pod režimom III stepena zaštite 97% površine.
Rešenjem o stavljanju pod zaštitu države dela prirodnog područja planine Mali Jastrebac br. 633-3, SO Merošina („Službeni glasnik opštine Niš“ br. 33/1971) ovaj prostor je zaštićen kao Memorijalni prirodni spomenik „Tatkova zemunica“. Povod prvobitne zaštite bila je činjenica da se unutar šumskog kompleksa nalazi zemunica u kojoj je 13. avgusta 1942. godine poginuo Nikodije Stojanović – Tatko, narodni heroj i borac Topličkog partizanskog odreda.
Tokom II Svetskog rata na prostoru zaštićenog prirodnog dobra i šire, borci Topličkog partizanskog odreda sukobili su se sa jedinicama Srpske državne straže, Dobrovoljačke jedinice i četnika. Dve zemunice, izgrađene na ovom prostoru za skladištenje namirnica, korišćene su kao sklonište boraca tokom ofanzive. U blizini zemunica je 1975. godine uređen prostor u čast učesnika pokreta otpora u vreme II Svetskog rata, a na inicijativu Saveza boraca II Svetskog rata Republike Srbije. Ovo spomen područje „Tatkova zemunica“ čini spomenička kompozicija u prostoru koja se sastoji od 8 segmenata, kao i spomen ploče memorijalnog karaktera. U okviru zaštićenog područja se nalazi i crkva Sveti Vrači, hotel „Mali Jastrebac“ sa sportskim terenima i odmaralište Кazneno popravnog zavoda Niš, Deligrad.
Odluka o proglašenju zaštite Predela izuzetnih odlika „Tatkova zemunica“ („Službeni glasnik Grada Niša“ br. 17/2015).
Zaštićeno područje čini šumski kompleks bukove i hrastove šume, visinskog dijapazona 500-920 m nadmorske visine. Na ovom prostoru dominira mezijska bukva (Fagus moesiaca), a zatim hrast kitnjak (Quercus petraea) i hrast cer (Quercus cerris). Ukupna površina zaštićenog područja iznosi oko 361 ha, od čega je u državnoj svojini oko 345 ha, a u privatnoj oko 16 ha. Najbliža naselja su sela Gornja Devča, Padina i Кrajkovac.
Zaštićeni prostor je smešten između korita Кrajkovačke reke i Jasičkog potoka sa istočne strane i grebenskog dela Malog Jastrepca sa zapadne strane, sa vrhovima Ljutički krst (904 m), Crveni breg (881 m) i Golemi laz (770 m), a pored očuvanih prirodnih vrednosti, odlikuje se i značajnim kulturno–istorijskim i estetskim karakteristikama. Posebnu ambijentalnu vrednost ovom prostoru daje manja veštačka akumulacija nizvodno od zaštićenog prirodnog dobra – Кrajkovačko jezero, koju Jasički potok i Кrajkovačka reka pune kvalitetnom izvorskom vodom. Planina Jastrebac, koju čine dva planinska masiva, Veliki i Mali Jastrebac, pripada rodopskim planinama i nalazi se severno od reke Toplice. Jastrebac ima uporednički pravac dužine 45 km i važi za jedno od najšumovitijih područja naše zemlje i kao takvo se nalazi u procesu evaluacije prirodnih vrednosti radi uspostavljanja zaštite na širem prostoru.
Dragi čitaoci, ako želite da budete u toku i saznate prvi najnovije vesti iz Niša, preuzmite aplikaciju Niške Vesti za Android ili iPhone.
