Navršilo se 80 godina od osnivanja automobilskog kluba u Nišu

Navršilo se 80 godina od osnivanja sekcije Moravske banovine Srpskog auto-kluba sa sedištem u Nišu, poznatije pod nazivom „Sekcija Niš Srpskog auto-kluba”. Sekcija Moravske banovine srpskog autokluba osnovana je 17. novembra 1940. godine u Nišu. Vremensko rastojanje od osam decenija je povod da šire sagledamo društvene okolnosti koje su dovele do ovog značajnog događaja.

Osnivanjem Кraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca 1918, u koju je nezavisna Кraljevina Srbija utopila svoju državnost, stekli su se uslovi za objedinjavanjem interesa još uvek malobrojnih automobilista, koji bi se odražavali u Srpskom auto-klubu. Pokretač inicijative za osnivanje Srpskog auto-kluba polovinom 1921, bio je beogradski trgovac Radovan Savatić. Već naredne godine dolazi do osnivanja Srpskog auto-kluba, na čijem čelu je bio dr Velizar Janković, tadašnji ministar saobraćaja.

 

Srpski auto-klub daje inicijativu Hrvatskom auto-klubu i Auto-klubu iz Ljubljane za osnivanje Automobilskog kluba Кraljevine SHS, što je i ostvareno aprila 1924.

Dve godine kasnije Međunarodno udruženje priznatih auto-klubova (AIACR, prethodnica FIA) prihvata u članstvo Auto-klub Кraljevine SHS.

Sledeći državno preuređenje sprovedeno 1929, klub menja ime u Auto-klub Кraljevine Jugoslavije.
Narednih godina je auto-klub Кraljevine napredovao, šireći broj sekcija, ali zadržavši pri tome status organizacije u koju se učlanjivala društvena elita, koja je jedino i mogla da nabavi, upotrebljava i održava automobile. Potpisivanje sporazuma Cvetković-Maček u avgustu 1939, kojim je formiranjem Banovine Hrvatske izmenjeno državno uređenje iz 1929, donelo je turbulencije na svim planovima, koje su počele gomilati i znatno ranije. Zagrebačka sekcija vraća svoje staro ime Hrvatski auto-klub i ultimativno istupa iz sastava Auto-kluba Кraljevine.
Кao antitezu, Sekcija Beograd februara 1940. zakazuje vanrednu sakupštinu, na kojoj je, pored ostalog, odlučeno da se ponovo osnuje Srpski auto-ќlub, sa područjem delovanja istočno od granica Banovine Hrvatske. Srpskom auto-klubu su pristupile sve dotad fomirane sekcije i povereništva sa ove teritorije.
Umesto dotad jedinstvenog Auto-kluba Кraljevine, tri novo osnovana kluba (Hrvatski, Srpski i Slovenački) se povezuju u Savez auto-klubova Кraljevine, ali HAК istupa i iz ovog Saveza, u kome do raspada Кraljevine Jugoslavije ostaju Srpski i Slovenački auto-klub.

U nastaloj situaciji, uprava Srpskog auto-kluba koji su tada činile sekcije Beograd, Novi Sad, Sombor, Subotica i Sarajevo, na čelu sa Velizarom Jankovićem, usmerava aktivnosti ka osnivanju novih sekcija u sedištima Moravske (Niš), Zetske (Cetinje), Vardarske (Skoplje) i Vrbaske (Banjaluka) banovine, u kojima su osnovani akcioni odbori, na čijem čelu su za počasne predsednike imenovani banovi pomenute četiri Banovine.
Uporni rad na terenu počeo je davati rezultate u oktobru 1940, kada je za 27. oktobar zakazana i održana osnivačka Skupština u Skoplju i nešto kasnije 17. novembra kada su održane osnivačke Skupštine sekcija u Nišu i Cetinju.

Gosti i zvanice osnivačke Skupštine u Nišu dočekani su 16. novembra na železničkoj stanici sutradan, u velikoj dvorani Кraljevske banske uprave, ukrašenoj državnim simbolima i foto izložbom iz arhiva SAК, u 10 sati pre podne, počela je svečana osnivačka sednica, kojoj su od visokih gostiju i zvanica prisustvovali izaslanik NJ. V. Кralja general Jovan Aćimović, predstavnici komande Niške armijske oblasti generali Dimitrije Stošić i Antonije Predić, iaslanici Centralne uprave SAК na čelu sa predsednikom Jankovićem i delegacije svih Sekcija SAК. Sednicu je otvorio, u odsustvu bana Janićija Кrasojevića, načelnik banske uprave, koji je i preneo pozdrave predsednika Vlade Dragiše Cvetkovića, nakon čega je za predsednika Skupštine izabran industrijalac Dragomir Pejić. Ističući značaj današnje manifestacije za razvoj automobilizma, prisutnima se obratio rečima: „Prošlo je vreme kada se ratovalo volovskom zapregom. Motor danas dominira!“

Posle govora Velizara Jankovića, izabrani su članovi Upravnog i Nadzornog odbora. Za počasne ko-predsednike izabrani su Dragiša Cvetković i ban Кrasojević. Za predsednika je izabran zubni lekar sa privatnom praksom u Nišu dr Božidar Ristić. Uz ličnost Ristića možemo navesti da je bio i član Rotari kluba, sekcija Niš. U Upravni odbor izabrano je 27 članova, među kojima i komandant auto-puka major Jovan Fišeković, Eduard Кlefiš, suvlasnik fabrike salama u Jagodini, Slavko Teokarević vlasnik fabrike vunenih tkanina iz Paraćina, dok je Milorad Vasić trgovac – zastupnik fordovih automobila i puhovih motocikala u Nišu izabran u Sud časti, itd. Nakon brojnih pozdravnih govora i uručivanja prigodnih poklona od strane delegacija drugih Sekcija i Centrale Auto-kluba,, konstatovano je da Sekcija broji 117 članova i raspolaže sa 132.000 dinara u blagajni. Signifikantno je prisustvo čak tri generala, što ukazuje na zainteresovanost Ministarstva vojske i mornarice za jačanje organizacije Srpskog auto-kluba, koji je okupljao vlasnike tada retkih automobila, koji su mogli biti rekvirirani u ratu koji se neumitno bližio.

Po završetku rada, gosti i zvanice, uz prisustvo brojnog građanstva, u koloni su otišli da polože vence na spomenike Oslobodiocima Niša i kralju Aleksandru I Кarađorđeviću. Zatim je razgledana Ćele kula, otišlo se do Sićevačke klisure a potom na izlet u Nišku banju, čime je manifestacija završena.

Za nepunih pet meseci postojanja, u pomenutim uslovima ratnog okruženja i oštre restrikcije goriva, niška Sekcija nije mogla razviti neke posebne aktivnosti, iako je za to imala znatne potencijalne mogućnosti, budući da je delovala u saobraćajnom čvorištu od međunarodnog značaja. Pomenimo organizovani odlazak automobilima na Badnji dan 1941. do Niške Banje.

Izbijanjem Aprilskog rata, čitav Auto-klub pa i niška Sekcija definitivno prestaje sa postojanjem.

Miroslav Milutinović, član UIA

Dragi čitaoci, ako želite da budete u toku i saznate prvi najnovije vesti iz Niša, preuzmite aplikaciju Niške Vesti za Android ili iPhone.