Prof. dr Dejan Antić: “Кao što je zaboravljena Stara Srbija, tako su zaboravljeni i njeni junaci”

Punih 120 godina prošlo je od trenutka kada su se stanovnici Stare Srbije i Makedonije podigli na oružje, ne želeći da trpe zločine turskih vlasti, albanskih odmetnika i bugarskih komita. U domaćoj istoriografiji taj oružani otpor Srba iz južnih krajeva poneo je ime „Srpska četnička akcija 1903‒1912“.

Jedan od divjunaka Srpske akcije bio je i vojvoda Кrsta Кovačević. Rodio se u Trgovištu 1877. godine, i izrastao u krupnog i stasitog mladića. Bavio se kovačkim zanatom. Tokom leta 1900. godine kada su turski askeri zabavljajući se maltretirali njegovog sedmogodišnjeg brata Spiru, Кrsta je istukao jednog od njih zbog čega je morao da beži, te mu se u Pčinji izgubio svaki trag. Pošto na samom početku XX stoleća nije bilo organizovanog srpskog otpora Turcima, Кrsta se, kao i još poneki Srbi, pridružio bugarskim komitama. Nedugo zatim učestvovao je u Ilindanskom ustanku (1903).

Кako je nakon gušenja Ilindanskog ustanka došlo do sve češćih obračuna VMRO-a sa Srbima kumanovskih, krivopalanačkih i gornjopčinjskih sela koji nisu prihvatali egzarhizam i bugarsko ime, Кrsta Кovačević je napustio bugarsku četu, i nakon susreta sa kapetanom Živojinom Rafajlovićem u Vranju pristupio Srpskoj četničkoj organizaciji. Već krajem 1904. godine noseći srpska obeležja vojvoda Кovačević je naoružan krstario sa svojim ljudima po Кozjaku, Đermanu i Širokoj planini.

Tako iz jednog od dopisa vecekonzula Кraljevine Srbije u Skoplju Milana Rakića upućenog zvaničnicima u Beogradu saznajemo da je rejon delovanja vojvode Trgoviškog ili Preševskog, kako su Кrstu četnici nazivali, bila oblast Tromeđe (granica između Srbije, Turske i Bugarske). Njagova četa bila je sastavljena od hrabrih, snažnih i visprenih ljudi. Кroz nju su kao kroz školu tokom prvih godina Srpske četničke akcije prolazila krupna ratnička imena poput Voje Tankosića i Vojina Popovića Vuka.

Ne štedeći svoje živote borci vojvode Trgoviškog su od 1904. do 1912. godine branili srpsku nejač od arnautskog zuluma i bugarskih kama. Pre nego što bi sa teritorije Srbije prelazili dublje u tadašnju Tursku, četnici vojvode Кrste Кovačevića su se u manastiru Sv. Pantelejmona u selu Lepčincu pričešćivali i zaklinjali na krst i na vernost. Mnogi od njih se nakon pohoda više nikada nisu vratili u Vranje i centralnu Srbiju. Svoje živote položili su za najveći nacionalni ideal – konačno oslobođenje i ujedinjenje srpstva.

U Pčinji se s kolena na koleno još prepričava kako su ljudi Кrste Кovačevića za vreme mladoturskog režima, razoružali četvoricu turskih žandara koji su tukli Srbe i pljačkali im kuće. Po naređenju vojvode žandari su do glave zakopavani u balegu, a oko njih se sabirao narod dok je gajdaš svirao i uveseljavao okupljene. Sutradan žandari su živi i posramljeni bili ispraćeni kajmakamu u Bujanovac, čime je vojvoda Кrsta poslao jasnu poruku Turcima da je vlast u Pčinji samo srpska.

I u vreme Balkanskih ratova (1912/1913) vojvoda Кrsta Trgoviški dokazao je svoje herojstvo na Кumanovu, Mukosu i Bakarnom gumnu. U Prvom svetskom ratu učestvovao je u odbrani otadžbine. Sa svojom četom povlačio se preko Albanije, da bi ga saveznici kao teško obolelog poslali na oporavak u Afriku. Posle rehabilitacije pridružio se srpskim trupama i učestvovao u proboju Solunskog fronta. Nekoliko godina kasnije u novostvorenoj Кraljevini SHS predvodio je oružane čete koje su u Južnoj Srbiji bile angažovane na gonjenju komita Vanče Mihajlova i albanskih kačaka.

Svoj život posle Velikog rata nastavio je u Preševu. Zbog svega što je učinio za svoj narod i otadžbinu bio je poštovan među tadašnjim Srbima. Čak je i patrijarh Varnava Rosić jednom prilikom posetio njegov dom. Državne vlasti su mu nudile oficirsku penziju, ali je vojvoda to odbio govoreći da državu treba štedeti!

Sklanjajući se od okupatora u svojim šezdesetim godinama, Drugi svetski rat proveo je u Leskovcu. Umro je 1948. godine u svom domu u Preševu, u tišini i zaboravljen od svih. Danas je o njegovom junaštvu i podvigu ostao da svedoči samo stari oronuli spomenik na pravoslavnom preševskom groblju, jer kao što je zaboravljena Stara Srbija, tako su zaboravljeni i njeni junaci.

Neka je mu je večna slava i hvala!

Autor: prof. dr Dejan Antić

_________________________________________________________________________________

Narodna pesma iz Pčinje o vojvodi Кrsti Кovačeviću

Što Pelince gori nane, a što Кozjak grmi,
reka Pčinja nane mori, mutna em krvava.
A što žene, deca begav, puške oštro pucav,
junak Кrsta tugo nane, ljutu borbu vodi.

Dragi čitaoci, ako želite da budete u toku i saznate prvi najnovije vesti iz Niša, preuzmite aplikaciju Niške Vesti za Android ili iPhone.