PRIČE IZ PANTELEJA: Svedok vekova i istorije Niša, koji poput čuvara na grad posmatra sa visine (VIDEO)
Na brdu Metoh, iznad sela Gornji Matejevac, u niškoj opštini Pantelej, gorostasno stoji Hram Svete Trojice – Rusalije, svedok vekova i istorije Niša, koji poput čuvara posmatra sa visine na grad i njegove žitelje.
Jedna od najstarijih građevina ovog tipa u Srbiji, Hram Svete Trojice ili Latinska crkva, udaljena je svega 10 kilometara od centra Niša i nalazi se na brdu Metoh u blizini sela Gornji Matejevac. Podignuta je u prvoj polovini XI veka jedna je od retkih, sačuvanih crkava iz vizantijskog perioda.
Istorijat
O izgradnji Latinske crkve ne postoji puno pisanih izvora, pretpostavlja se da je izgrađena u XI veku kada je Niš, odlukom Cara Vasilija II, postao sedište Episkopije. Pouzdano se zna da su je Srbi koristili u XV veku kada je Niš ušao u sastav despotovine Srbije. O tome svedoče novčići despota Stevana Lazarevića pronađeni u crkvi. Sa dolaskom osmanlijske vlasti u ove krajeve, crkva gubi svoj značaj. U osmanlijskim „defterima“ stoji da su je u XVI i XVII veku koristili trgovci iz Dubrovnika (Latini) koji su je u tom periodu preuredili za svoju službu. Iz tog doba potiče njen naziv – Latinska crkva.
“Partizanski pokret otpora za vreme Drugog svetskog rata, na ovim prostorima, imao je svoj prvi sastanak i ozvaničio svoje postojanje baš u ovoj crkvi. Odatle su počeli svoju revolucionarnu borbu i otuda je država obnovila crkvu u vreme kada se to nije obnaljalo”, navodi đakon Dalibor.
Oko crkve se nalazi i antička nekropola, ima nekoliko grobnica u kojima su pronađeni skeleti hrišćana koji su tu sahranjeni. Interesantan je podatak da su u samoj crkvi nađeni elementi antičkih paganskih svetilišta.
“Interesantno je da je Sveti presto te crkve zapravo Jupiterov žrtvenik, sa neke antičke građevine koja je tu doneta. Takođe, jedna rimska stela sa glavama je uzidana u severni deo crkve. Tako da je vrlo verovatno da je na tom mestu postojalo neko, još starije, pagansko svetilište”, govori đakon Dalibor Midić.
Izgled crkve i unutrašnjost
Latinska crkva sa svojim arhitektonskim oblicima i interesantnom fasadom spada u jednu od najlepših građevina iz vizantijskog perioda. Izgrađena je kao jednobrodna građevina u obliku sažetog, izduženog, upisanog krsta sa kupolom. Fasada je izrađena naizmeničnom upotrebom kamena i opeke, što uz
vizantijske motive keramoplastike daje prepoznatljivo obeležje vizantijskog graditeljstva. Sve do 1968. godine crkva je bila u ruševinama, da bi u periodu od 1968. do 1974. godine bila izvršena potpuna restauracija od strane Zavoda za zaštitu spomenika. Kao najstariji sakralni objekat u Nišu i okolini crkva Svete Trojice nalazi se na spisku Republike Srbije kao kulturno dobro od izuzetnog značaja.
Interesantne činjenice
Iako je u narodu najviše poznata pod nazivom Latinska Crkva, postoje još dva naziva koja se vezuju za nju – Crkva Rusalija i Golema crkva.
“Kako se može u nekim izvorima naći, atribut “Rusalije” svakako ukazuje na izuzetnu starost ove crkve. Reč vuče korene latinskog porekla i svetkovanja Rozalija, praznika ruža iz antičkog Rima, koje se prenelo na hrišćanske narode. Hrišćani su ovu svetkovinu nastavili da praznuju poistovećujući je sa Duhovima (Svetom Trojicom) koja se slavi tih dana. Rusalija dakle, u ovom kontekstu, nije paganski praznik već označava Duhove”, rekao je istoričar Vladimir Jovanović.
Golema crkva, zbog nadmorske visine na kojoj se sama građevina nalazi, sa koje se pruža predivan pogled na okolna naseljena mesta i prirodu.
Oko crkve se nalazi i antička nekropola, postoji nekoliko grobnica u kojima su pronađeni skeleti hrišćana koji su tu sahranjeni.
Meštani sela Gornji Matejevac redovno obilaze crkvu, a ukoliko se nađete u blizini preporučujemo to i Vama.
Tekst je deo projekta „Priče iz Panteleja“ koji je podržan od strane GO Pantelej u okviru Konkursa za sufinansiranje projekata proizvodnje medijskih sadržaja.
Dragi čitaoci, ako želite da budete u toku i saznate prvi najnovije vesti iz Niša, preuzmite aplikaciju Niške Vesti za Android ili iPhone.
