PRIČE IZ PANTELEJA: Kuća Jovanidisa i Antanasa Jovanovića – Zikopolusa u niškom naselju Jagodin mala

Naselje Jagodin mala spada u jedna od najstarijih delova Niša što se vidi u gotovo svim planovima i mapama koje su danas na raspolaganju. Brojni arheološki ostaci koji se pronalaze i danas svedoče da ovaj deo grada spada u oblasti koje egzistiraju od antičkog doba.

Naselje se pruža duž desne obale Nišave u kojem dominira glavna ulična arterija ulica Pantelejska koja se u daljem pružanju ka istoku nastavlja na jednu od najstarijih saobraćajnica Knjaževačku ulicu u ranijem periodu poznatu i kao Knjaževački drum. O toponimiji i karakteristikama ovog dela grada treba pisati mnogo opširnije a ovde ćemo skrenuti pažnju na jednu od najstarijih građevina i njenoj istoriji ne samo u ovom naselju nego i na teritoriji grada.

Pored same Pantelejske ulice nedaleko od mosta sa severne strane na broju 33 i danas stoji spratna građevina koja pleni pažnjom i danas iako je prilično oštećena. Pored svojih arhitektonskoh karakteristika ova kuća ima veoma interesantnu istoriju naročito u pogledu vlasnika. Kuća predstavlja jednu od veoma retko preživelih građevina starog Niša s kraja XIX i početka XX veka. Zgrada ima prostrani podrum čiji su zidovi i plafon od pune cigle dovoljno ukopan da bi sačuvao namirnice naročito kvalitet vina. Nad podrumom je prizemlje koje prema Pantelejskoj ulici ima lokal sa izlogom a u unutrašnjosti vrata koja vode u kancelarijski prostor. Iznad prizemlja je sprat u kojoj su nekada stanovali sa porodicama grčki trgovci Kosta i Antanas Zikopulos dok je prema severu napravljen produžetak zgrade sa nekoliko sobica u koje se ulazi iz velike terase. Iza zgrade takođe prema severu proteže se dvorište koje je sa istoka ograđeno zgradicama sa mehanskim prostorijama ispod kojih se nalazi drugi podrum, manji od prethodnog, koji je služio za čuvanje rakije. Zapadna strana ograđena je ciglama sa gvozdenim šipkama gde se nalazila i velika kapija za ulazak kola i mala za ulazak ljudi. Istočno od zgrade je uzana ulica (danas Milojeva ulica) u čijoj dubini je jedna kapija za ulaz zaprežnih kola natovarenih gvožđem ili drugom robom kojom su vlasnici trgovali.

Ko su bili zapravo Zikopulosi vlasnici ove, za to vreme reprezentativne građevine?

Srećna je okolnost da je u sedištu firme koja se nalazila baš ovde na adresi Pantelejska 33 pronađena njihova arhiva-trgovački dnevnik, knjige dužnika i prepiska koju su vodili. Kosta Jovanović, kako se u zvaničnim dokumentima imenovao, je bio poreklom iz Epira u Grčkoj i počeo je da vodi trgovačku firmu od 1839 godine. Ona je na njegovo ime glasila pune 32 godine. U periodu kada njegov sin Antanas završava školu naziv firme je glasio ,”Kosta Jovanović i sin”.

Firma se bavila špekulativnim poslovima i prodajom bakalske i druge robe. Otac Kosta i sin Antanas su u radnji bili ortaci sa pravom da je obojica zastupaju u poslovanju. Zanimljivo je da je Kosti grčko prezime bilo Jovanidis ali se u pismima i dokumentima potpisivao kao Jovanović dok se u pismima koje je upućivao svojim grčkim prijateljima potpisivao kao Zikopulos. Trgovačka aktivnost se u to vreme razvijala u skladu prema saobraćajnim sredstvima i vezama. Tek po oslobođenju pod okriljem Kneževine Srbije počinje ubrzani razvoj u svim sferama naročito u trgovini. Iz trgovačkog dnevnika Koste Jovanovića Zikopulosa saznajemo kako je trgovina između vlasnika u drugim gradovima funkcionisala. Kosta Jovanović je poslao Stojanu Jankoviću, mehandžiji u Gradcu kod Leskovca 1098 oka belog vina u dva bureta zapečaćena žigom ,,KJ,,. Vino je vozio rabadžija Kole Đekić a Kosta je odmah poslao pismo Stojanu 11. juna 1883. godine u kome ga izveštava i traži odmah odgovor o prijemu robe. On u pismu naglašava da je u buradima stalo više vina, kako je opštinski kantar izmerio, pa ga moli da koriguje ovu nepreciznost i plati onoliko koliko primi jer je vino isto ono koje su probali kada je Stojanov sin dolazio i posao dogovorio.

Firma ,,Kosta i sin,, je trgovala i sa Turcima kojima je prodavala ovnove po 110 do 120 groša odnosno 30 do 32 dinara par. Kosta Jovanović je bio na glasu kao jedan od glavnih snabdevača mehana vinom ne samo u Nišu već i drugim gradovima dok je njegov sin Antanas bio više špekulant nego snabdevač a između ostalog bavio se i zelenaškim poslovima. U poznijim godinama života Kosta se povukao iz posla i prepustio sinu da sam vodi radnju nasledivši od oca kapital, imanje i poslovne veze, ugled špekulanta i veštog trgovca stekao je uglavnom u preprodaji. Prema protokolima firma je 1900 godine prešla na Antanasa. One je između ostalog bio i član upravnog odbora Niške akcionarske štedionice 1889 godine a zajedno sa svojim sinom Đokom nastavio je da poslove usmerava više na poslove posredovanja i preprodaje nego na samu trgovinu. Porodica je, kako se vidi iz arhive, bila vlasnik i brojnih nekretnina na području grada. Posedovali su nekoliko placeva na prostoru na kojoj će kasnije biti podignuta ,,Tekstilna fabrika Mite Ristića,, (nekada ,,Niteks,, danas ,,Beneton,,) i još nekoliko u okolini, zatim kuću u Mrnjavčevićevoj ulici (nekada Dvorska, danas 7 jula) o čemu u dnevniku postoji i više priznanica: ,,Boher kirajdžija u našu kuću u Mrnjavčevića ulica, 1899 godina novembra 1 za kuću i magazu po 21 dinar mesečno,,(Zikopulosova trgovačka knjiga 1891-1898 godine).

Porodična kuća i sedište firme Koste Jovanovića-Kostasa Zikopulosa i njegovih naslednika preživela je do danas, napuštena, ali i dalje dominantna na početku jednog od najstarijih delova grada. Ona nije samo arhitektonski spomenik nego podsetnik na Stari Niš i neka druga vremena o ljudima koji su ovde živeli, hodali i radili pre nas. Kada prolazite Pantelejskom ulicom zastanite za trenutak i pogledajte ovu staru građevinu koja iza zidova ima priču iz starog Niša.

Tekst je deo projekta „Priče iz Panteleja“ koji je podržan od strane GO Pantelej u okviru Konkursa za sufinansiranje projekata proizvodnje medijskih sadržaja.

Dragi čitaoci, ako želite da budete u toku i saznate prvi najnovije vesti iz Niša, preuzmite aplikaciju Niške Vesti za Android ili iPhone.