Na području teritorije gradske opštine Pantelej postoji 14 crkava i 2 manastira iz različitih perioda koji svedoče o burnoj istoriji ovog dela Niša. Celi jedan kraj, potom i gradska opština dobili su ime po svetitelju kome je Stefan Nemanja posvetio hram koji se nalazio blizu današnje Pantelejske crkve.
Osnovni istorijski podaci o crkvi Sv. Pantelejmona sadrži biografija Stefana Nemanje koju je napisao njegov sin Stefan Prvovenčani.
„Predanje kaže da se na tom mestu Stefan Nemanja sastao sa nemačkim carem Fridrihom Barbarosom tokom krstaških ratova 1189. godine i da je tom prilikom potpisan prvi nemačko-srpski sporazum. Postoje priče da je naš vladar taj sporazum potpisao svojim imenom, za razliku od moćnog Barbarose koji je bio nepismen, kao i da je tokom gozbe visoki nemački monarh jeo prstima, a srpski viljuškom, i to zlatnom“, svedoče podaci Eparhije Niške.
Hram koji je podignut 1878. Izgradjen je jugozapadno od prvobitne crkve, bliže izvorima lekovite vode i bio je prvi koji je podignut posle oslobodjenja od Osmanlijskog ropstva. Izgradjena je u veoma kratkom roku a čin osvećenja obaveio je tadašnji mitropolit niški deda Viktor Čolaković Hilandarac.
Pravougaona osnova crkve (15 h 10m) osmišljena je kao trobrodna bazilika sa zatvorenim središnjim brodom. Na istoku je trostrana apsida i mala niša koja obeležava prostor proskomidije. Po onovremenom običaju koji otkriva ugledanje na vizantijske građevine, na zapadu ima galeriju. Zasvedena je poluobličastim svodom i prepokrivena krovom na dve vode. Zidana je bondruk sistemom, od trošnog materijala, jednostavne spoljašnosti, koja i danas odaje utisak u žurbi sagrađenog objekta. Severno uz crkvu, na hrastovim gredama, okačeno je zvono doneto sa sahat kule iz niške tvrđave. Nova impozantna zvonara podignuta je zapadno od crkve 1928. godine, i deo je projekta novog hrama, čija je ideja začeta 1923. godine.
Unutrašnjost crkve dekorisali su slikari Đorđe Zografski i niški slikar Dušan Milačić u trećoj deceniji 20. veka. Posebnu pažnju zaslužuju stojeće figure Svetog Save i Svetog Simeona u prirodnoj veličini, rad Đorđa Zografskog, kaže za Niške vesti djakon Dalibor Midić, istoričar i arhivar Eparhije niške.
Oko crkve postoji nekoliko izvora vode za koje se veruje da su čudotvorni i lekoviti.
Od 2008. do 2010. godine trajali su radovi na dogradnji hrama kojima je dat današnji igled ove bogomolje. Ogromno dvorište Pantelejske crkve se poslednjih godina planski uredjuje tako je postalo mesto okupljanja svih generacija ovog kraja. U porti se, na dan Svetog Pantelejmona svake godine organizuje veliki vašar, jedini u Nišu.
Tekst je deo projekta „Duhovna baština Panteleja“ koji je podržan od strane GO Pantelej u okviru Konkursa za sufinansiranje projekata proizvodnje medijskih sadržaja. U tekstu korišćeni istorijski podaci Eparhije Niške.
Dragi čitaoci, ako želite da budete u toku i saznate prvi najnovije vesti iz Niša, preuzmite aplikaciju Niške Vesti za Android ili iPhone.
