7. novembra 1944. godine ulice oslobođenog Niša, bile su pune crvenih radničkih, jugoslovenskih, sovjetskih zastava, slikama sa likovima Staljina, Lenjina, Marksa i Tita. Ceo taj slet dešavao se u čast proslave godišnjice velike “Oktobarske socijalističke revolucije.
Veliku svečanost tog dana prekinuo je zvuk eksplozija koji su se negde oko 12:30 čule iz pravca Aleksinca. Te eksplozije pravile su bombe američkih savezničkih aviona čija je prvenstveno meta bio konvoj 6. radijskog streljačkog korpusa crvene armije koji se kretao prema Beogradu. Sovjeti su brzo shvatili da su to saveznički avioni i da je verovatno došlo do greške, ali to nisu shvatili oni koji su grešku i napravili. Sovjeti su brzo reagovali i u vazduhu poslali svoj avion koji je trebao da im objasni da su saveznici. Ruski pilot je prišao blizu američkim avionima da pokaže petokraku međutim ubrzo je napadnut i oboren. Shvativši da nema šale sovjeti su u svoju odbranu poslali na nebo 288. avio diviziju. Usledila je bitka nad niškim nebom dotadašnjih saveznika a tada neprijatelja poznata danas kao „Niški incident”. U sukobu su oborena tri američka aviona, dva pilota potporučnici Bruer i Kolson su poginuli, jedan pilot je zarobljen, dok su Rusima takođe poginula dva pilota poručnik Krivonogi i potporučnik Šipulija. Poručnik Žestekovski je uspeo, iako ranjen da se izvuče.
Ovo je bio prvi otvoreni sukob između američkih i sovjetskih vojnika od završetka rata. Narednih dana diplomatskim aktivnostima jedni i drugi su pokušali da dođu do istine zašto se to desilo.
Staljin koji se tih dana spremao da čestita rođendan Ruzveltu, tražio je objašnjenje od svojih američkih saveznika zbog ovog incidenta. Dobio ga je u vidu izveštaja da je do propusta došlo zato što su američki piloti poletevši iz baze u Fođi, izgubili orjentaciju iznad Srbije. Cilj je bio Nemački konvoj u dolini Ibra kod Raške, kao i put prema Kosovskoj Mitrovici gde su se takođe nalazili neki nemački konvoji. Kako su imali lošu navigaciju i kako je teren bio sličan u okolini Niša sa onim u Kosovskoj Mitrovici videvši konvoj ruske vojske koja se kretala iz Niša ka Beogradu negde u okolini Aleksinca pomislili su da je to nemački konvoj i napali ga. Inače u tom napadu poginuo je 31 ruski vojnik sa svojom generalom Kotovim.
Ne znam da li su Sovjeti bili zadovoljni ovim objašnjenjem, strasti su se brzo smirile i dugo se nije znalo i pričalo o tome. Sve dok pre par godina moje kolege istoričari Aleksandar Dinčić i Bojana Simović nisu istraživali ovaj događaj.
Danas znamo da su dvojica ruskih pilota bila sahranjena neposredno ispred ulaza u „Logor na Crvenom krstu” gde im je pre nekoliko godina podignuti spomenik. U vreme rezolucije Informbiroa njihova tela prebačena su u Jagodinu u zajedničku grobnicu svih sovjetskih vojnika poginulih u Jugoslaviji.
Groblje poginulih američkih pilota do danas nije poznato mada se sumnja da su sahranjeni negde oko „Aerodroma Konstantin Veliki”. Da li su ovim događajem nad nebom našeg grada počeli prvi problemi u saradnji saveznika kasnije poznatim kao „hladni rat” možda ne možemo sa sigurnošću reći, ali ako znamo da je Niš oduvek bio mesto dešavanja nekih značajnih dogadjaja koje su opredili dalje tokove svetske istorije možda i ne smemo prenebregnuti ovu činjenicu.
Dragi čitaoci, ako želite da budete u toku i saznate prvi najnovije vesti iz Niša, preuzmite aplikaciju Niške Vesti za Android ili iPhone.
