Palilula je naziv za gradsku četvrt u južnom kvadrantu Niša, oko Palilulske rampe i podnožja Svetinikolskog brega. Palilulsko naselje je pre spajanja s Nišom egzistiralo kao posebno naselje.
Podaci o njemu i njegovom predturskom imenu su oskudni, ali se sa izvešnošću može govoriti o hramu (crkvi) na bregu. Uništena je do temelja od strane Turaka po njihovom dolasku u krajeve, crkva je obnovljena, izgrađena iz temela 1722. godine.
Posle neuspelog pohoda i povlačenja Austrijske vojske iz Niša i Srbije (1737), Turci su ovu crkvu pretvorili u džamiju dodavši joj minare. Kanic je ovu džamiju 1860. godine zatekao polurazrušenu.
“Kad sam sastrugao sloj kreča, veli Kanic, pokazale su se veoma stare freske”.
Godine 1864, Midhad paša je ove ostatke srušio i desetak metara jugoistočno, za potrebe beogradskih Turaka izbeglica, sagradio novu džamiju. Ovaj objekat je, opet, nakon oslobođenja od Turaka osvećen kao crkva (1878), da bi 1926. godine, bio temeljno rekonstruisan, dobivši današnji oblik.
Uz ovu crkvu, džamiju, egzistiralo je u podnožju Svetinikolskog brega, naspram Čaira, omanje hrišćansko naselje (čiflik). O ovome naselju, čifliku, i trima česmama (Hajdučkoj, Palilulskoj i Terziji), koje su se nalazille na ovom prostoru i u podnožju Gorice, ima, takođe, skoro nikakvih podataka. Poznato je, međutim, da se na drugoj strani Svetinikolskog brega, prema Kovanluku, 1867. godine zaselilo naselje sa turskim izbeglicama (mudzahirima) iz Beograda, koje je dobilo ime Mudžahirsko naselje ili Beograd mala.
Verovatno da se naziv Palilula u to vreme učvrstilo. Mišljenje je da su Turci ovo ime preneli iz Beograda ne bi moglo da bude prihvaćeno, jer beogradsku Palilulu nisu naseljavali Turci. kako je u beogradskoj varoši, oivičenu šancem, bilo puno malih i trošnih građevina, izgrađenih od drvenih materijala sa drvenim basamacima, bilo je zabranjeno ići ulicama sa upaljenim lulama i čibucima, da ne bi došlo do požara.
Poreklo naziva niške Palilule, dakle, treba tražiti na drugoj strani i ne u dalekoj prošlosti. Možda je naziv nastao autohtono i spontano iz čiflika, izletišta i odvojene gradske periferije, gde se moglo slobodno “teferičiti”, razgovarati i uz razgovor paliti lula, ali je verovatno u pitanju drugi motiv. Takav naziv za ovo mesto, na periferiji Niša, zadržao se i po odlasku Turaka.
Po oslobođenju (1878) i pogotovu posle izgradnje pruge, došlo je, duž trase puta od Niša ka Gabrovcu, do spajanja Niša s palilulskim naseljem u jedinstvenu celinu.
Već u trasiranju železnicke pruge i Sremčevog Niša, krajem 19. i početkom 20. veka, Palilula je istureno periferijsko naselje na kraju grada. U njegovom sastavu, na zapadnoj strani, nalazio se poznati Šefteli sokak pominjan u Sremčevim delima. Ime je došlo iz Turskog jezika šeftelija (breskva) i sokak (ulica), dakle Breskvina ulica, ulica Breskava ….
Izvor:
Enciklopedija Niša, 1995
Istorija Niša I
Istorijski arhiv Niš
Niški Vesnik
Wikipedia
priredio na stranici:
Novaković Č. Milan
Dragi čitaoci, ako želite da budete u toku i saznate prvi najnovije vesti iz Niša, preuzmite aplikaciju Niške Vesti za Android ili iPhone.
