Posle Petrove crkve u Novom Pazaru crkva Svetog Prokopija u Prokuplju predstavlja drugu najstariju sačuvanu, živu crkvu na tlu današnje Srbije. Ovde se čuvaju mošti Svetog Velikomučenika Prokopija zaštitnika Prokuplja i grada Niša.
Usled otomanske najezde, u drugoj polovini XIV veka, mošti Svetog ratnika prenete su 1386. godine u prokupačku crkvu iz Niša, neposredno pre njegovog pada, kaže istorija. Godina kada je ovaj hram posvećen Svetom Velikomučeniku Prokopiju i danas se nalazi na grbu grada Prokuplja. Nekoliko godina kasnije, 1395. kneginja Milica, supruga Svetog Mučenika kneza Lazara Kosovskog je u jednoj povelji, sam grad nazvala gradom Svetog Prokopija.
Mošti ovog sveca čuvaju se u grobnici koja ima tri prostorije dozidane na južnoj strani crkve. Vekovima je grobnica sa moštima svetitelja bila mesto isceljenja vernog naroda sa svih strana sveta. Tu su čitane molitve za spasenje duša i za zdravlje tela. Čak su bolesni silazili u grobnicu i ležali na ploči koja prekriva grob i uz Božiju pomoć i pomoć Svetog Prokopija lečili se od najtežih bolesti.
Prvobitna crkva koja datira iz perioda s kraja IX i početkom X veka, u doba Samuilovog carstva, imala je tri broda i narteks. Svojim spoljašnjim izgledom podsećala je na tadašnje crkve sa prostora Prespe i Ohrida, poput crkve Svete Sofije. Početkom XI veka, u njenoj unutrašnjosti su dodata dva reda stubova i polustubići, čime je dobila izgled bazilike. Od tada do danas crkva je vuše puta obnavljana i dograđivana pa sada ima izgled petobrodne građevine.
Ikonostas je napravljen 1847. godine, a njegov autor je Kosta Nakica, zograf iz Velesa. Freska mladog ratnika (danas Svetog Prokopija) iznad starog ulaza u crkvu, potiče iz 1861. godine.
Crkva Svetog Prokopija u Prokuplju je svojevremeno bila centar topličke Episkopije. U arhivi ove pravoslavne svetinje sačuvan je poziv građanstvu za obeležavanje hiljadugodišnjice postojanja crkve, koji je organizovan 9. septembra 1934. godine. Tada je osveštan spomenik junacima palim u Topličkom ustanku i ratovima tog doba. 
Tog 9. septembra 1934. u Prokuplje, u centar okruga Topličkog, došao je i Kralj Aleksandar u pratnji Vojvode Koste Milovanovića-Pećanca, da zajedno sa arhiepiskopom pećkim, mitropolitom beogradsko-karlovačkim i patrijarhom srpskim Varnavov, predsednikom Vlade kraljevine Jugoslavije Nikolom Uzunovićem i mnogim drugim državnim zvaničnicima oda počast i pokloni se stradalim Topličanima u ratovima od 1912-1918. i tom prilikom otkrije spomenik palim Topličanima. 
Prema raznim spisima smatra se da je to bio jedan od najvećih događaja u ondašnjoj državi, kojem je prisustvovalo više od 40.000 ljudi.
Obraćajući se okupljenom narodu Patrijarh Varnava je tada poručio: “NEMA DANAS NI JEDNE NAŠE CRKVE ČIJA ISTORIJA BROJI HILJADU GODINA. ZATO CRKVA SVETOG PROKOPIJA OZNAČAVA NAJVEĆU SVETINJU NAŠU I NAJVEĆI NAŠ NACIONALNI HRAM.”
Od ove crkve danas ima i većih, prostorno. Ali, njena uloga kroz istoriju i značaj koji je imala za srpski narod, njeno opstajanje, čine je najvećim srpskim hramom.
Dragi čitaoci, ako želite da budete u toku i saznate prvi najnovije vesti iz Niša, preuzmite aplikaciju Niške Vesti za Android ili iPhone.
