O NIŠU: Niš (lat. Naissus, grč. Ναϊσσός, tur. Niş) je najveći grad u jugoistočnoj Srbiji i sedište Nišavskog okruga.
Kroz svoju dugu istoriju Niš se nalazio u sastavu mnogih carstava i država, igrajući ulogu administrativnog, vojnog i trgovinskog centra i važne saobraćajne veze na rimskom putu.
Obrazovanje
Prva svetovna osnovna škola osnovana je 1830. godine na insistiranje niških trgovaca i zanatlija kod kneza Miloša da omogući nastavu na srpskom jeziku. Pre toga u Nišu su jedino popovi i kaluđeri obrazovali decu spremajući ih za sveštenićki poziv, a bogatiji građani su mogli da šalju svoju decu u grčke škole.
Godine 1830. knez Miloš u Niš šalje svog pisara Spiridona Jovanovića, koji organizuje svetovnu nastavu na srpskom jeziku, uprkos protivljenju sveštenika u Nišu. Kako se broj učenika povećavao, Spiridon Jovanović je odabrao svog najtalentovanijeg učenika Atanasija-Tasu Petrovića i proizveo ga u učitelja, sa njegovih svega 17 godina. Zajedno sa „učitelj-Tasom“ u opismenjavanju radi i Anastasija Dimitrijević, prva učiteljica prve mešovite škole u Nišu, osnovane već 1845, takođe pored Saborne crkve.
Ipak, zaoštravanjem odnosa između Turske i Kneževine Srbije otežava se položaj učitelja i učiteljica u Nišu. Obnavlja se naredba da se u Niš ne mogu dovoditi učitelji i učiteljice iz Srbije. Godine 1861. u školskoj zgradi podmetnut je požar i zgrada izgara do temelja. Nova zgrada sazidana je 1863/64. godine na mestu stare i nazvana je „Muška narodna škola“.
Prva niška gimnazija osniva se nepunu godinu po oslobođenju Niša od Turaka, 27. septembra 1878. godine, po ukazu kneza Milana Obrenovića. Gimnazija počinje sa radom 20. novembra 1878. godine, sa ukupno 48 učenika. Učiteljska škola u Nišu se osniva 1882, a 1894. i viša devojačka škola.
Prvi fakulteti u Nišu počinju da se otvaraju 1960. godine pri Beogradskom univerzitetu, a Univerzitet u Nišu se osniva 1965. godine, 15. juna. Univerzitet u Nišu danas ima 13 fakulteta, od kojih se dva nalaze van Niša. Oko 40.000 učenika pohađa 35 osnovnih i 19 niških srednjih škola, dok preko 28.000 studenata pohađa 13 fakulteta Univerziteta u Nišu.
Niški univerzitet se sastoji iz sledećih fakulteta:
- Tehnološki fakultet
- Građevinsko – arhitektonski fakultet
- Ekonomski fakultet
- Elektronski fakultet
- Mašinski fakultet
- Medicinski fakultet
- Pravni fakultet
- Prirodno – matematički fakultet
- Učiteljski fakultet
- Fakultet zaštite na radu
- Fakultet umetnosti
- Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja
- Filozofski fakultet
Pored fakulteta iz sastava Niškog univerziteta u Nišu postoje isturena odeljenja viših škola i fakulteta iz drugih gradova.
Turizam
Značajni turistički objekti u Nišu i okolini:
- Niška Banja
- Niška tvrđava
- Čair – park sa bazenom i sportskim terenima
- Medijana – arheološko nalazište iz rimskog doba
- Suva Planina
- Kamenički Vis – izletište i skijalište blizu Niša
- Sićevačka klisura
- Oblačinsko jezero
- Logor Crveni Krst
- Bubanj – spomen park streljanim građanima u Drugom svetskom ratu
- Spomenik Ćele kula
- Spomenik Čegar
Kultura
Niš je najznačajniji kulturni centar jugoistočne Srbije. U gradu postoji Narodno pozorište, osnovano 1887, koje je jedno od najstarijih u zemlji, kao i simfonijski orkestar. U gradu se tokom cele godine održavaju kulturne manifestacije, poput: Filmskog festivala, džez festivala Nišvil, muzičkog festivala Nisomnija, sajma knjiga u Nišu, međunarodnog festivala amaterskih horova „Horske svečanosti“ i drugih.
Najznačajnije biblioteke su Narodna biblioteka i Univerzitetska biblioteka. Pored biblioteka i muzeja, ostale institucije kulture u Nišu su: Pozorište lutaka, Istorijski arhiv, Niški kulturni centar, Studentski kulturni centar, akademski list „Presing“.
Muzeji
Narodni muzej u Nišu je osnovan 1933. i danas poseduje oko 40.000 eksponata; značajne su arheološke kolekcije iz praistorije i rimski predmeti iz Medijane; u muzeju su predstavljeni i eksponati iz Srednjeg veka i novijeg doba. U okviru muzeja se može posetiti kolekcija predmeta vezanih za život i delo pisca Stevana Sremca i pesnika Branka Miljkovića.
Maja 2007, Narodni muzej u Nišu je po prvi put učestvovao u međunarodnoj manifestaciji Noć muzeja. Ostali istorijski muzeji su: arheološko nalazište Medijana, brdo Čegar i Ćele kula. Nekadašnji Koncentracioni logor Crveni Krst danas ima memorijalnu postavku. Grad Niš ima i Galeriju savremene umetnosti U obližnjem Sićevu postoji najstarija likovna kolonija u zemlji – Međunarodna likovna kolonija „Sićevo“, i književna kolonija „Sićevo“.
Arhitektura
Više puta uništavan u ratu, grad Niš ipak ima sačuvanih istorijskih ulica i građevina. Arhitektura iz doba Osmanskog carstva je reprezentovana u gradskoj tvrđavi, sagrađenoj u periodu 1719-1723; u njenoj unutrašnjosti postoje još starije građevine, poput hamama iz XV veka, koji je danas pretvoren u restoran, i Balibegove džamije, iz perioda 1521-1523, u kojoj je umetnička galerija. Iz otomanskog perioda su i Kanzandžijsko sokače, gde su mnoge kuće iz XVIII veka, kuća porodice Stambolija (izgradnja započeta 1875) karakteristična po balkanskom stilu.
Kraj 19. i početak 20. veka označio je naglu promenu u arhitekturi, u dobu mlade srpske države. Ovaj period je karakterističan po prodoru zapadnih principa u građevinarstvu, stilovima neoklasike i neobaroka, ponekad izmešanim u istoj građevini.
S kraja 19. veka potiče zgrada Banovine, izgrađena 1886, u kojoj se danas nalazi univerzitet i zgrada Narodnog muzeja sagrađena 1894.
Arhitekura prve polovine 20. veka nastavila je u istom arhitektonskom maniru, sa administrativnim građevinama poput Gradske skupštine, sagrađene u periodu 1924-1926. Stil art deko je korišćen u dekoraciji zgrade Centralne pošte, kao i na fasadama nekih vila, poput one trgovca Andona Andonovića, iz 1930.
Grad Niš ima malo homogenih gradskih četvrti. Tendencija je bila da se moderne zgrade podižu uz one iz prethodnih doba. Takav je slučaj sa Trgom oslobođenja, gde su poslovno-trgovinske zgrade od betona, stakla i gvožđa isprepletene sa starim gradskim tkivom. Primeri za to su „Dušanov bazar“ u Dušanovoj ulici i trgovinski centar „Kalča“. Van centra grada su izgrađene moderne četvrti u stilu industrijske arhitekture sa kraja XX veka.
Crkve i manastiri
Grad Niš ima više crkava integrisanih u svoj arhitektonski plan. Među njima se ističu: crkva Svetog Nikole, Saborni hram, crkva Svetog Pantelejmona. U selu Gornji Matejevac, kod Niša, nalazi se Latinska crkva iz XVII veka. U okolini grada se nalaze brojni srpski pravoslavni manastiri.
Pripremio:
Novaković Č. Milan
Izvori:
Istorijski arhiv
Niški Vesnik
Zapisi o Nišu
Wikipedia
Dragi čitaoci, ako želite da budete u toku i saznate prvi najnovije vesti iz Niša, preuzmite aplikaciju Niške Vesti za Android ili iPhone.
